در طول زندگی ما، حاکمیت مالی تا حدی برایمان بدیهی بوده است. دلار آمریکا به عنوان واحد ارزی جهانی، وسیله پرداخت و ذخیره ارزش، همه الزامات پول را برآورده کرده است. نگرش باز مقامات آمریکایی نسبت به استفاده جهانی از این ارز باعث شد دلار به تنها پول بین‌المللی تبدیل شود. این سیستم مزایای خود را دارد اما معایب شناخته‌شده‌ای هم به همراه دارد، از جمله کنترل توسط یک دولت و الزام به تبدیل دو مرحله‌ای ارز (به ارز واسطه و سپس به ارز مقصد) که هزینه و ریسک ایجاد می‌کند.
در سال‌های اخیر، اقتصادهای نوظهور جسورتر شده‌اند، در حالی که به نظر می‌رسد آمریکا از ایفای نقش تأمین‌کننده ارز جهانی فاصله گرفته است. نتیجه این تغییر، بحث‌هایی درباره دلاری‌زدایی است که هم سیاستمداران و هم دانشگاهیان آن را دنبال می‌کنند، در حالی که بازارهای مالی هنوز منتظر یک جایگزین معتبر برای دلار هستند.
وضعیت دلار زدایی
در حال حاضر دلار برای قیمت‌گذاری جهانی و انجام تراکنش‌های فرامرزی (چه واقعی و چه مالی) استفاده می‌شود. افراد و سرمایه‌گذاران بزرگ نیز برای حفظ ارزش دارایی‌های خود به دلار رجوع می‌کنند. راحتی مقایسه و قیمت‌گذاری نیز وابسته به آن است. این قابلیت شاید روزی توسط هوش مصنوعی و تبدیل خودکار ارزهای ملی به سبدی از ارزها (مثلاً ارزهای بریکس) جایگزین شود.
استفاده از ارزهای ملی مختلف برای تسویه پرداخت‌های بین‌المللی هم‌اکنون در بلوک بریکس آغاز شده است. به گزارش‌ها، یوآن چین اکنون در ۵۰٪ معاملات درون بریکس استفاده می‌شود، در حالی که سهم آن در پرداخت‌های جهانی در مه ۲۰۲۵ تنها ۲ درصد بوده است (طبق گزارش سوئیفت). سیستم پرداخت‌های فرامرزی بریکس هنوز محل بحث است.
چالش اصلی، تسویه عدم‌توازن‌ها است، چراکه هیچ مکانیسمی برای آن طراحی نشده و هیچ ارز واسطه‌ای تعیین نشده است. پروژه قبلی “بریکس‌پی” شکست خورد و پیشنهاد کنونی برای استفاده از رمز‌ارز XRP با مخالفت کشورهایی مانند چین روبه‌روست. چین نیز به‌تنهایی آماده یا مایل به ایفای نقش ارز واسطه بریکس نیست. ضرورت وجود نهادی مانند “اتحادیه پرداخت‌های اروپایی” پس از جنگ جهانی دوم احساس می‌شود.
با این حال چنین مکانیسمی تنها بخشی کوچک از تراکنش‌های فرامرزی (یعنی تجارت کالا و خدمات به ارزش حدود ۳۳ تریلیون دلار در سال ۲۰۲۴، معادل یک‌سوم تولید ناخالص داخلی جهان) را پوشش می‌دهد. بخش عمده تراکنش‌های مالی فرامرزی همچنان با ارزهایی چون دلار انجام می‌شود.
دلار همچنان حاکم بازار ارز جهان
بر اساس آخرین بررسی سه‌ساله بانک تسویه بین‌المللی، بازار جهانی ارز، روزانه ۷.۵ تریلیون دلار گردش مالی دارد؛ یعنی فقط در پنج روز معادل یک سال تجارت جهان. این معاملات شامل اسپات، فیوچرز و سوآپ است که دلار در ۸۸٪ تراکنش‌ها طرف مقابل بوده است (۲۰۲۲). در مقایسه، سهم یوآن تنها ۷٪ است که حتی کمتر از سهم آن در سبد حقوق برداشت ویژه (SDR) نزدیک به ۱۲٪ است. نتایج تازه‌ترین نظرسنجی BIS در آوریل امسال منتشر خواهد شد.
سایر بازارهای مالی جهانی مانند بازار بین‌بانکی، اوراق قرضه، سهام و مشتقات نیز شرایط مشابهی دارند. بازیگران اصلی این بازارها بانک‌های جهانی، شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران هستند که به دنبال ذخیره ارزش و پوشش ریسک کوتاه یا بلندمدت‌اند. شواهد زیادی مبنی بر کنار گذاشتن ارزهای بزرگ و رو آوردن به ارزهای بریکس در دست نیست، چراکه این ارزها به تصمیمات ناگهانی رهبران سیاسی این کشورها وابسته‌اند.
در حالی که دولت آمریکا از مسئولیت تأمین ارز جهانی فاصله گرفته، جست‌وجوی جایگزین کماکان ادامه دارد. ارزهای بریکس مطرح شده‌اند، اما طرح ایجاد ارز مشترک بریکس که با طلا پشتیبانی شود، در اجلاس جولای بریکس در ریودوژانیرو کنار گذاشته شد. در حال حاضر تنها ارزهای ملی هر کشور باقی می‌ماند، از یوآن چین تا بیر اتیوپی.
همانطور که گری اسمیت و اودایبیر داس از نویسندگان OMFIF استدلال کرده‌اند، تحول مالی جدی بریکس بسیار بعید است. تا زمانی که چنین اجماع سیاسی‌ای وجود نداشته باشد، شاید نهادی برای تسویه معاملات ایجاد شود، اما فاصله زیادی تا جایگزینی واقعی دلار دارد
منبع خبر: OMFIF
ما را در اینستاگرام دنبال کنید
ما را در یوتیوب دنبال کنید